Koronavirüsün Yarattığı Kaygı, Bu Kaygının Yönetimi Konusunda Çocuklarla Yapılabilecek Psiko-eğitsel Çalışmalar

Koronavirüsün Yarattığı Kaygı, Bu Kaygının Yönetimi Konusunda Çocuklarla Yapılabilecek Psiko-eğitsel Çalışmalar

Covid-19 adı verilen virüsün neden olduğu yeni korana endişe veren bir biçimde yayılmaya devam ediyor.  Virüsün yeni olması, dünya medyası ve sosyal medyanın gündeminde olması, önleyici tedavisi ve aşısının bulunmaması, öldürme oranı düşük olmasına rağmen yarattığı tehdit ile orantılı olmayan bir korkuya sebep olmaktadır. Risk veya tehlike ile orantılı olmayan korku da kaygıya dönüşmektedir. O halde kornavirüsün yarattığı kaygının büyüklüğünde insanların risk/tehlike algısının ve bu algıyı çarpıtmaya zemin hazırlayan özellikle güvenilir kaynaklara dayanmayan haberlerin etkisi vardır. Bu kaygının yönetilmesinde yapılması gereken bu salgınla ilgili haberleri Sağlık Bakanlığı ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) gibi güvenilir kaynaklardan takip etmektir.

Koronavirüs ile ilgili farkındalığa sahip olmak ve koronavirüsün yayılmasına hazırlanmak kesinlikle bir ihtiyaçtır. Bu konuda kendimizi ve çevremizi eğitmeliyiz. Bu eğitimde işin ruhsal, kaygı ve stres yönetimi ile ilgili boyutlarını da mutlaka ele almalıyız.

Koranavirüs kaygısı tüm dünyayı sarmış durumdadır. Bu kaygının normal sınırlara çekilmesi ve yönetilmesi son derece önemlidir. Bu riski ne yok sayabiliriz ne de bu denli abartılı bir kaygı ile ele alabiliriz. Bu kaygının yönetilmesinde öğrenci ve velilerin doğru bilgilendirilmesinde rehberlik ve araştırma merkezlerine ve okul rehberlik servislerine önemli görevler düşmektedir. Korona virüs kaygısının yönetilmesi anlamında yapılacak çalışmalar kapsamlı gelişimsel psikolojik danışma ve rehberlik programlarının “müdahale hizmetleri” kapsamında düşünülebilir. Bu salgın vb. konular hakkındaki rehberlik etkinlikleri söz konusu programın “Güvenli ve Sağlıklı Hayat” yeterlik alanında yer almaktadır. Bu konuda yapılabilecek çalışmalar mevcut psikolojik danışma ve rehberlik programlarımızın “iyileştirici hizmetler” program bileşeninin “Psiko-sosyal Müdahale” alt başlığı ve “Önleyici Gelişimsel Hizmetler” program bileşeninin “Bilgi Verme Çalışmaları” alt başlığı ile de ilişkilidir. Sağlık Bakanlığı açıklamalarına göre bu virüs henüz ülkemizde görülmediği için henüz bizim için kriz durumunda değildir. Ancak bu durum yine Sağlık Bakanlığı’nın yaptığı açıklamalara göre bu virüsün ülkemizde görülmeyeceği anlamına gelmemektedir. Bu duruma hazırlıklı olmak gereklidir. Öğretmeni öğrenci ve velilerimizi doğru bilgilendirmek ve bu kaygıyı yönetmek için önleyici rehberlik kapsamında çalışmalar yapmak durumundayız.

Öte yandan koronavirüsün yarattığı kaygıya duygusal ve ruhsal olarak daha duyarlı olan insanlar olduğu unutulmamalıdır. Örneğin yaygın kaygı bozukluğu, panik bozukluğu ve hastalık kaygısı bozukluğu olanlar zaten normalde de sağlık ile ilgili haberlere daha duyarlıdır. Koronavirüs bu kişilerde ruhsal olarak daha fazla etki yaratacaktır. Yine obsesif kompulsif bozukluğu olanlar zaten hastalık kapma korkusu ile tekrarlayıcı bir şekilde el yıkama vb davranışlarda bulunmaktadır. Bu virüsten korunma amacı ile de el yıkamanın öneminin vurgulanması bu insanların durumunu daha da kötüleştirebilir. Bu kaygı, alan korkusu olarak adlandırabileceğimiz agorafobisi olanlar içinde kalabalık alanlardan kaçınma davranışını arttırabilir. Koranavirüse yakalandığında sağlık riski yüksek olan yaşlılar, bağışıklık sistemi zayıf olanlar, zaten solunum ile ilgili hastalığı bulunanlarda kaygı daha da yüksel olacaktır. Bu durumda olan bireylere sağlanacak psikolojik destek önemlidir. Koronavirüs ile ilgili olarak kaygı konusunda yukarıda sayılan bozukluklara sahip olanlar ruhsal açıdan risk grubundadır.

Çocuklar koronavirüs ile ilgili yetişkinlere oranla daha yüksek bir kaygı duyabilirler. Çocuklara psikolojik olarak destek olmak, onları daha da fazla endişelendirmeden koruyucu tedbirleri nasıl alabilecekleri konusunda doğru bilgilendirmek başta okul rehberlik servisleri olmak üzere tüm eğitimcilerin en önemli görevleri arasındadır. Çocukları bilgilendirirken güvenilir kaynaklardan gelen bilgilere ve önleyici tedbirlere vurgu yapmak gereklidir. Sağlık Bakanlığının, Milli Eğitim Bakanlığının ve yerel yönetimlerin aldığı tedbirleri öğrencilere anlatmak endişeleri azaltıcı etki yapacaktır.

Abartılı kaygı risk algımızı bozar. Riskleri değerlendirirken mantıksal ve veriye dayalı düşünmek yerine duygularımızla karar vermeye başlarız. Korku, tehdide karşı verilen normal bir tepkidir. Sonuçta bizi güvende tutmak için gereklidir. Tehdit ister duygusal, ister sosyal veya fiziksel olsun, bu tepki ilkel “hayvan beynimiz” (limbik sistem) ve sofistike bilişsel beynimiz (neo-korteks) arasındaki karmaşık etkileşime bağlıdır. Bunlar hayatta kalmaya yönelik tehditleri değerlendirmek ve bunlara yanıt vermek için yoğun bir şekilde birlikte çalışırlar. Ancak kaygı durumlarında limbik sitemimiz ile daha duygusal düşünmeye, bilişsel ve mantıklı değerlendirme yapmaya daha az eğilimli oluruz.

Bilişsel davranışçı psikologlara göre olaylar ya da problemler değil, onları algılayış ve yorumlayış biçimlerimiz duygusal sorunlarda daha etkilidir. Birey olarak akılcı olan ve olmayan düşünme biçimine potansiyel olarak sahibiz. Ancak akılcı olmayan inançlarla düşünmeye biraz daha eğilimliyiz. A. Ellis’in ABC diye anılan Akılcı Duygusal Davranışçı Yaklaşımı ile yeni korona virüs kaygısına aşağıdaki gibi yaklaşılabilir.

A	B	C	D	E	F	G
Kaygıya neden olan olay	İnançlar	Duyuşsal ve davranışsal tepkiler	İnançların sorgulanması	Daha akılcı inançlar	Yeni Duygu	Yapabileceğim şeyler
Yeni korana virüsün dünyaya hızla yayılması	Hastalık ölümcül ve yayılması önlenemez Ben de hastalanacağım	Kaygı	*Bu virüsün gerçek öldürme oranı nedir? *Bu virüs ile ilgili her haber doğru mudur? *Korunmak için neler yapılabilir?	*Bu virüsün varlığını yok sayamam *Ancak çok abartılı bir kaygı ile de günlük yaşamıma devam edemem *Bu virüs ile ilgili haberleri güvenilir kaynaklardan almalıyım *Güvenilir kaynaklar dışında her haberi okumak çok gerekli değildir *Şu an öldürme oranı normal gripten ve riskli pek çok hastalıktan az	Riskle orantılı normal düzeyde korku	*Zaten dikkat etmem gereken hijyen kurallarına dikkat etmek *Bu virüsle ilgili haberleri güvenilir kaynaklardan takip etmek *Bağışıklığı güçlendirme *Yeterli dinlenmek ve uyumak

Gallagher’in Sinclair’den aktardığına (2020) göre bilişsel davranışçı açıdan korona virüs nedeni ile 'hastalanacağım' düşüncesinin, 'hastalanacağım düşüncesine kapılıyorum' düşüncesi ile yer değiştirmesini sağlamak bile kaygının belli oranda azaltılabilmesi konusunda etkili olabilir.

Bilişsel davranışçı açıdan bir olay, tehlike ve risk hakkında ne düşündüğümüzü kontrol edebiliriz. Daha rasyonel düşünme kaygıyı yönetmede etkili olabilir. Korona virüs hakkında kaygılı olmak ruh sağlımızın bozuk olduğu anlamına gelmez. Ancak bu kaygı günlük yaşamımızı, günlük işlevselliğimizi bozduğunda mutlaka psikolojik destek alınması önem taşımaktadır.

Koronavirüs konusunda endişeli olan çocuklarla nasıl konuşmak gerekir?

Öncelikle kaygının bulaşıcı olduğunu unutmayalım. Çocukların duyguları ebeveynlerin duygularından beslenir. Yetişkinler olarak bizim yüksek düzeyde kaygımız var ise bu çocuklara geçecektir. Bu nedenle endişeli olsanız da, virüs hakkında konuşurken sakinliği modellemek önemlidir. Çocuklar bu virüsten ne kadar endişelenmeleri gerektiği konusunda özellikle çevrelerindeki yetişkinleri referans alacaklardır. Çocukları dinlemek ve bu salgın ile ilgili kaygılarına saygı duymak ve kaygılanmanın normal olduğunu kabul etmek gerekir. Normal düzeyde bir kaygının bizi koruduğunu vurgulamak önemlidir. Ancak aşırı kaygının sağlıklı düşünme ve tedbir için gerekenleri yapmada engelleyici olduğu üzerinde durulmalıdır. Çocuklarla bu konuda konuşurken sakin ve ölçülü olmak ve onları zaten her zaman almamız gereken makul hijyen tedbirleri konusunda bilgilendirmek önemlidir. Çocuklara bilgi verirken açık ve nesnel bilgi vermek onlara aşırı güvence vermekten daha değerlidir. Verdiğiniz bilgilerin Sağlık Bakanlığı ve Dünya Sağlık Örgütü gibi güvenilir kaynaklardan aldığınızı çocuklara söylemek etkili olacaktır. Yine hükümet yetkilileri, sağlık bakanlığı doktorlarının ve bilim insanlarının bu virüs hakkında daha fazla bilgi edinmek ve bizi güvende tutmak için çok çalıştıklarını belirtmek gerekli olabilir. Çocukların özellikle sosyal medyadan bu virüs ile ilgili güvenilir olmayan haberlerle etkileşimini sınırlamak yerinde olacaktır. Özellikle küçük çocukların virüsle ilgili haber yayınlarını doğrudan dinlememesi gerekir. Bu haberlerden ebeveynlerin çocukların bilmesi gerekenleri seçip, süzüp daha uygun bir şekilde çocuklara aktarması uygun olacaktır. Ebeveynler çocuklarının yaşına, bilgi işleme stiline ve virüsle ilgili haberlere maruz kalmasına bağlı olarak yaklaşımlarını uyarlamalıdırlar. Bu konuda ergenler tartışmaya daha açık olabilir. Çevrimiçi veya okulda salgın hakkında bilgiye maruz kalmış olan ergenlerin salgın hakkında ne düşündüklerini veya özellikle hangi durumlardan endişe duyup duymadıklarını sormak ve ardından durumla ilgili kendi düşüncelerinizi paylaşmak etkili olabilir. Manning-Schaffel’e (2020) göre, ebeveynler ve eğitimciler koronavirüsü, gerçeği kurgudan ayırmak için haber ve medya okuryazarlığı becerileri geliştirme konusunda çocukla birlikte çalışma fırsatı olarak bile düşünebilirler.

Endişeli çocukla empati kurmak, bilgilendirmek, şimdiye odaklanmak, abartmadan alınması gereken tedbirleri konuşmak önemlidir. Konuşurken kaygılanmasına saygı duyduğunu belirtmek için ““Yeni bir hastalık ortaya çıktığında, o hastalık hakkında her şeyi bilmediğimiz korkutucu olabilir” vb. şeyler söyleyebilirsiniz.  Ancak bunlara rağmen endişeler çocukların günlük işlevselliğini bozmaya başladı ise örneğin uyku sorunları yaratıyor veya okula devam etmeyi etkiliyorsa, bir profesyonelden yardım istemek en doğrusu olacaktır.

Birçok ebeveynin, bu salgın hakkında çocuklarına nasıl güvence verebilecekleri ve onları endişelendirmeden nasıl bilgilendirebilecekleri konusunda müşavirliğe ihtiyacı vardır veya olacaktır. Peki virüs hakkında çocukların ne bilmeleri gerekiyor ve kaygı düzeylerini yükseltmeden riski anlamalarına nasıl yardımcı olabilirsiniz?

Bu konuda Fairfax County Devlet Okulları (FCPS) örneğinde olduğu gibi “……………………Okulu, koronavirüs (COVID-19) salgınını dikkatle takip ediyor. Sağlık Bakanlığı açıklamalarını yakından takip ediyor  ve halk sağlığı profesyonellerinden öğrencilerimizin, çalışanlarımızın ve topluluğumuzun sağlığını ve güvenliğini korumak için atmamız gereken adımlar konusunda rehberlik alıyor.  Şu anda, okulumuzda çocukların bu konuda etkin bilgilendirilmesi, kişisel hijyenleri ve okul hijyeni için tüm tedbirler alınıyor” benzeri bir uyarının okulda velilerin görebileceği yerlere asılması ve hatta internet sitesine konulması velilerin endişelerinin doğru yönetilmesi bakımdan önemli olabilir.

Bu virüs ile ilgili çocukların sorabileceği muhtemel sorular ve verilebilecek sakin, ölçülü cevaplar aşağıdaki gibi olabilir:

Koronavirüs nedir?

Koronavirüs, insanları hasta hissettirebilen bir tür mikroptur. Grip hastalığının (siz / sınıf arkadaşınız / çocuğunuzun tanıdığı herkes) nasıl hissettiğini hatırlıyor musun? Grip olmak ile benzerlik gösterebilir. Bazı insanlar kendilerini biraz hasta hissederler. Bazı insanlarda ise ateş ve öksürük olur. Bazen bu öksürük kolayca nefes almayı zorlaştırabilir. Bu nedenle en temel belirti yüksek ateş ve öksürüktür diyebiliriz. Ancak her ateş ve öksürük koronavirüs nedeni ile olmayabilir. Bu konuda sağlık kuruluşları bize en iyi şekilde yardımcı olmak için vardır.

Koronavirüse nasıl yakalanırız?

Virüs, grip veya soğuk algınlığı veya öksürük gibi yayılır. Koronavirüsü olan bir kişi hapşırır veya öksürürse, vücudun içindeki mikroplar vücudun dışına gelir. Bu hapşırma ve öksürükler havaya mikrop taşıyan küçük damlalar gönderebilir. Yine de, bu mikropların başka bir kişinin vücuduna girmek ve başka birini hasta etmek için çok fazla yol kat etmesi gerekecektir. Virüslerin birçoğu bu yolculukta zaten ölür. Ancak yine de sık dokunduğumuz yerlerde bizi hasta edebilecek kadar kalabilirler. Sağlıklı bir insanın hapşırma ve öksürüklerden çıkan mikropların olduğu yerlere dokunması ve ardından ağızlarına, gözlerine veya burunlarının içine dokunmaması gerekir. Çünkü ağız, burun ve göz bu mikropların vücuda girebileceği yerlerdir.

Hapşırma veya öksürme durumlarında elimize değil de dokulara mendil vb. veya dirseğinize hapşırın, öksürün. Bu mikropların seyahat etmesini ve diğer insanları hasta etmesini önlemeye yardımcı olur. Bu bakımdan ellerimizi yıkamak önemlidir.  Ellerinizi yıkadığınızda, yavaşça 20'ye kadar saymayı unutmayın. Ellerinizi ağzınızdan, gözlerinizden ve burnunuzdan uzak tutmaya çalışın. sosyal ilişkilerimizde selamlaşma, öpüşme, sarılma gibi ritüellere yeni yollar bulmak önemli ve basit çözümlerdir. Sağlık Bakanlığı ve Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) göre, Koronavirüs riskini azaltmak yapmamız gereken basit temizlik kurallarına uymaktır. Ellerimizi daha sık ve özenli yıkamak, ortak olarak kullanılan mekanlarda (kapı tokmağı, televizyon kumandası ve lamba anahtarları gibi) dezenfekte etmek önemsenmelidir.

Bağışıklık sistemimizin en iyi şekilde çalışması için kendimizi sağlıklı tutmaya daha fazla özen göstermeliyiz. Çeşitli meyve ve sebzeleri tüketmek, düzenli egzersiz yapmak ve evimizi, işyerimizi havalandırmak gibi basit önlemleri artırmak gereklidir. Özellikle grip ve zatürre gibi hastalıklardan kendimizi korumalıyız. Çünkü bağışıklık sistemini zayıflatan bu hastalıklar koronavirüse karşı daha zayıf olmamıza neden olur. Bu tür hastalık belirtileri yaşadığımız zaman kendimiz baş etmeye çalışırken, doktora da gitmeliyiz. Çünkü ilaç tedavisi ve ya tıbbi değerlendirme sonucu doktor kontrolü gerekebilir. Bu değerlendirmeyi sağlık birimlerinin yapması daha sağlıklı bir yoldur.

Neden bazı insanlar maske takıyor?  Ben de maske takmalı mıyım?

Maskeler, mikropları başkalarına bulaştırma riski olan hasta insanlar içindir. Maskeler ayrıca doktorlar ve hemşireler gibi tıbbi personel virüse yakalanmış insanları tedavi derken kendilerini korumak için takarlar. Ancak bizim şimdilik maske takmanıza gerek yok. Dünya Sağlık Örgütü ( WHO ) sadece öksürme veya hapşırma durumunda veya COVID-19 (Koronavirüs) olan birine bakıyorsanız maske takmanızı öneriyor. Aksi takdirde sağlıklı bireyler, koruyucu bir önlem olarak maskelerin kullanımından bir fayda sağlamayacaktır. Maske takmak, yanlış kullanım, maskenin kötü hijyeni ve yüzünüzle daha sık temas nedeniyle virüsün bulaşma riski artırabilir. Bunun gibi aşırı ve gereksiz önlemler almak, gerçekte olduğundan daha yüksek risk altında olduğunuza inanmak kaygı düzeyini arttırabilir.

Koronavirüsten insanlar ölebilir mi?

Virüse yakalayan çoğu insan, tıpkı gripte olduğu gibi ölmedi. Doktorlar hasta hisseden herkese yardımcı olmak ve onları tedavi etmek için çok çalışıyorlar. Herkesin ihtiyaç duyduğu yardımı aldığından emin olmak ve virüsün yayılmasını önlemek istiyorlar. Önemli olan, sevdiğiniz şeyleri yapmaya devam etmeniz ve koronavirüs ile ilgili tedbirli olmanız ancak aşırı endişe ve paniğe kapılmamanızdır. (Bir rutinin sürdürülmesi çocuklara güvenlik duygusu sağlayabilir).

Kaynaklar

CHOCChildrens. (2020). 7 Ways To Help Kıds Cope Wıth Coronavırus (Covıd-19) Anxıety. https://blog.chocchildrens.org/7-ways-to-help-kids-cope-with-coronavirus-covid-19-anxiety/, erişim: 10.02.2020)

Daniels, J. (2020). Coronavirus: how to stop the anxiety spiralling out of control. (https://theconversation.com/coronavirus-how-to-stop-the-anxiety-spiralling-out-of-control-133166, erişim: 10.02.2020)

Dell, A. (2020). How to talk to your children about coronavirus. (https://www.abc.net.au/news/2020-03-04/how-to-talk-to-children-about-coronavirus/12020324, erişim: 10.02.2020)

Ducharme, J. (2020). How to Talk to Your Kids About the Coronavirus. (Outbreakhttps://time.com/5776857/how-to-talk-to-kids-coronavirus/, erişim: 10.02.2020)

Ehmke, R. (2020). Talking to Kids About the Coronavirus. (https://childmind.org/article/talking-to-kids-about-the-coronavirus/, erişim: 10.02.2020)

Gallagher, S. (2020). Coronavirus: How to curb your anxiety about Covid-19 virus according to psychologists.( https://www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/coronavirus-anxiety-how-to-tackle-a9370106.html, erişim: 10.02.2020).

Manning-Schaffel, V. (2020).  How to talk to your kids about the coronavirus (and ease their fears). (https://www.nbcnews.com/better/lifestyle/how-talk-your-kids-about-coronavirus-ease-their-fears-ncna1129851, erişim: 10.02.2020)

Simpson, A. (2020). How to Talk to Your Anxious Child About the Coronavirus. (https://www.psychologytoday.com/us/blog/anxiety-is-not-the-boss/202002/how-talk-your-anxious-child-about-the-coronavirus, erişim: 10.02.2020)

Sperling, J. (2020). https://www.health.harvard.edu/blog/how-to-talk-to-children-about-the-coronavirus-2020030719111, erişim: 10.02.2020)

Timsit, A. (2020). The psychology of coronavirus fear—and how to manage it.  https://qz.com/1812664/the-psychology-of-coronavirus-fear-and-how-to-overcome-it/, erişim: 10.02.2020)