Bibliyoterapi çocuklara,
kendilerine benzer bir ikilemi başarıyla çözen karakterler hakkında hikayeler
okumalarını sağlayarak sorunların üstesinden gelmede yardımcı olabilir. Çocuklar
bu yolla kendilerini tanıyabilirler ve iç görü kazanabilirler. Çocuklar çocuk edebiyatı yardımı ile ayrılık,
hastalık, ölüm, yoksulluk, engellilik, yabancılaşma, afet, savaş vb. gibi pek
çok sorunla ilgili düşünmeye ve olası çözümler üretmeye teşvik edilebilir. Bibliyoterapi
çocukların kendi ihtiyaçlarını ve deneyimlerini tanımalarına yardımcı olabilir.
Çocuklar genellikle duygularını tanımlamakta ve iletmekte zorlandıklarından
öyküler, açık tartışmayı ve kendini anlamayı kolaylaştırabilir (Davies, ?).
Bireyi tanımada ve ona iç görü
kazandırmada kullanılabilecek bibliyoterapi 4 süreci öne çıkarmaktadır. Bunlar
(Morawski, 1997):
1-Özdeşleşme: Birey okuduğu
karakterler üzerinden kendileri ile uygun olan benzerlikleri ya da
farklılıkları gözlemleyip bu karakterler ile yaşanılan sorunlar ve kişilik
özelliklerinin özdeşleştiğini düşünürler. Kendilerini benzettiği karakterler
üzerinden gözlemi aracılığıyla düşüncelerini ve davranışlarını da sorgulamaya
başlarlar.
2-Katarsis: Özdeşleşmede olduğu
gibi seçilen karakterler üzerinden düşünce ve davranışlarının yanı sıra
duygularıyla da özdeşim kurulmaktadır. Seçilen hikayedeki karakter üzerinden o
ana kadar bastırılan ya da fark edilmeyen duygular katarsis esnasında ortaya
çıkabilir. Duygunun dışavurum şekli ise seyirci ya da okuyucu tarafından gülme
ve ağlama şeklinde ortaya çıkarak danışan için rahatlama sağlayabilmektedir
3-İçgörü: Çocuk okuduğu ya da
dinlediği hikayede özdeşim kurduğu karakterin düşünce, davranış ve deneyimleri
üzerinden sorunu ele alışı ve sorununu çözme şekline bakarak özdeşim kurduğu
karakteri rol model haline getirebilir ve özdeşim kurduğu karakter üzerinden
içgörü kazanabilir
4-Bütünleşme: Danışanlar
yaşadıkları sorunları sadece kendilerinin yaşamadığını, sorunun sadece
kendisine özgü olmadığını anlar. Başkalarının da aynı sorunları yaşadığını fark
edip kendi çözüm yollarını aramaya başlarlar. Bu bir çeşit evrensellik yani
yalnız olmadığı duygusu oluşturur.
Özenle seçilmiş tematik kitapları
kullanarak öğretmenler zor durumlarla karşılaşan öğrencilere yaşam sorunlarıyla
başa çıkma konusunda yardımcı olabilirler(Rozalski ve diğerleri, 2012). Bir
teknik olarak bibliyoterapinin hem sınıfta hem de çocuk terapisinde etkili
olduğu kanıtlanmıştır (Borders & Paisley, 1992; Lenkowsky, 1987). Schlichter
ve Burke (1994) iki bibliyoterapinin iki kullanım biçimi olduğunu söylemiştir.
Bunlardan biri klinik diğeri ise gelişimsel bibliyoterapidir. Klinik
bibliyoterapi, bu konuda eğitimli ruh sağlığı uzmanları tarafından, terapi süreçlerinde
ve tedavi sürecinde derin problemlerle ilgilenir. Gelişimsel bibliyoterapi ise;
sorunları bir sorun haline gelmeden önce tahmin etmek için kullanılır. Örneğin,
anaokulunuzla birinci sınıfa gitmekten korkan bir çocuk hakkında bir hikaye
okumak gelişimsel olarak uygundur ve bazı korkularını gidermede yardımcı
olabilir. Bu tip bibliyoterapi, normal gelişim aşamalarında ilerleyen ve
yaşları veya deneyimlerine göre, alt ıslatma, kâbuslar veya arkadaşlar
arasındaki çatışmalar ile ilgili konularda bir keşiften faydalanabilecek
çocuklarda yararlıdır. Gelişimsel bibliyoterapi öğretmenler hatta ebeveynler
tarafından kullanılabilir (Rizza, 1997). Bibliyo terapinin okul dönemde
öğretmen veya rehber öğretmenler tarafından kullanımına Akgün ve Benli (2019)
tarafından yapılan “Okul Öncesi Dönem Çocuklarla Bibliyoterapi: Bir uygulama
örneği” çalışmasından yararlanarak detaylı bir önek çalışma sunmadan önce
ebeveynler tarafından da kullanımına bir örnek verelim. Bu örnek Roches
(2011)’in anlatımından uyarlanmıştır:
“Oğlum 3 gece yarısı tuvalete kalkıp kendi yatağını terk ederek yanıma
geliyordu. “Tek başıma kendi yatağımda
yatmak istemiyorum! Uyuyamıyorum! Beni yanına al! ” diyerek uyku konusunda
sorunlar çıkarıyordu. Bu sorunu çözmek ve ona nasıl davranacağımı öğrenmek için
ebeveynlere yönelik bazı kitaplar araştırdım. Bu araştırma sırasında bir kitap
buldum, ancak bu kitap ebeveynler için değil, çocuklar içindi. Kitap, Carol
Roth ve Valeri Gorbachev'in “Küçük Tavşan'ın Uykusuz Gecesi ( orijinal adı:
Little Bunny’s Sleepless Night)” kitabıydı. Kitapta oğlum gibi uyku sorunları
yaşayan “Küçük Tavşan”’dan bahsediliyordu. Bu tavşan geceyi kendi yatağını terk
edip bir ayı, bir kirpi ve bir kokarca olan arkadaşlarını ziyaret ederek
geçiriyordu.
Bu tavşan bu biçimde arkadaşlarının uykusunu bozsa ve uyku problemi
yaşasa da sonunda deneme yanılma yoluyla kendi rahat yatağının en mükemmel uyku
yeri olduğunu keşfediyordu. Bu kitabı aldım ve oğluma kitabı okudum. Bu okuma birkaç gece sürdü.
Oğlumla küçük tavşanın kendi yatağında uymayı keşfetmesi üzerine konuştuk. Bir
hafta içinde oğlumun gece dolaşmaları ve beni rahatsız etmeleri azaldı ve sorun
çözüldü. Bu sayede Pozitif Çocuk
Rehberliği'nin (Positive Child Guidance)
yazarı Darla Ferris Miller’ı okudum. Darla Ferris Miller'e göre, bibliyoterapi;
çocukların kendileri için duygusal kargaşa yaratan sorunlarla başa çıkmalarına
yardımcı olabilir. Aynı zamanda davranış problemlerini önleme ve çözmede çok
etkilidir. İyi seçilmiş bir kitapla, ebeveynler ve öğretmenler, çocukların yeni
bir kardeş doğumu, anaokuluna başlama, ruh hallerini yönetme, arkadaşlarla
çatışmalar ve hatta uyku sorunları gibi okul öncesi çocuklara yaygın olarak görülen
sorunlarla başa çıkmalarına yardımcı olabilir”
Roches (2011)’ın aynı yazısında
çocuklara bibliyoterapinin kullanımına bir başka örnek de şöyle verilmiştir:
“Komşumun 4 yaşındaki oğlu, çok fazla endişeli olmasına rağmen,
yaklaşan bademcik ameliyatı hakkında ailesiyle konuşmayı reddetti. Annesi konuyu
doğrudan takip etmek yerine, “endişeyle ameliyat bekleyen bir kaplumbağa
hakkında” bir kitap okudu. Hikâyeyi, kaplumbağanın duyguları ve hastane
prosedürünün ayrıntıları ile ilgili açık uçlu sorularla zenginleştirdi. Balon
ve çiçeklerle çevrili olan yatağında sık sık gülümseyen kaplumbağanın resimlerini
çizmeye oğlunu teşvik etti. Duyguyu işlemek için gerçeklere yönelik bilgi ve
fırsatlar sunmanın düşük stresli yöntemi bibliyoterapinin ile çocuğunun
korkularını ortadan kaldırmak için önemli yol kat etti.”
Bibliyoterapinin çocuklar için kullanım amaçları aşağıdaki
gibi sıralanabilir (Davies, ?):
·
Duygularını tanımlamak ve doğrulamak,
·
Diğer çocukların kendilerine benzer problemleri
olduğunu fark etmek, (yalnız olmadığı ve evrensllik duygusu),
·
Tartışmayı ve paylaşma teşvik etmek,
·
Düşünmeyi ve öz farkındalığı teşvik etmek,
·
Olası başa çıkma becerilerini ve çözümlerini
keşfetmek
·
Yapıcı bir hareket tarzına karar vermek.
Danışmanlar ve
öğretmenler bibliyoterapiyi nasıl kullanabilir? (Davies, ; Akgün ve Benli, 2019)
Öncelikle bireylerin veya grubun ihtiyaçlarını belirleyin. Öğrencinizin
veya öğrencilerinizin yaşayabileceği duygusal ve gelişimsel zorluklar veya
talihsiz durumlarla ilgili literatür taraması yapın. Üzerinde çalışacağınız
çocuk edebiyatı eserini kullanmadan veya tavsiye etmeden önce okuyun. Yüksek sesle okumayı veya bir çocuğu belirli
bir öykü veya kitaba yönlendirmeyi seçerseniz, çocuğun yaşı, cinsiyeti,
olgunluğu ve geçmiş deneyimleri için uygun olduğundan emin olun. Hikayedeki karakterler
ve çizimler gerçekçi olmalı ve problem çözmeyi içermelidir. Bir çocuğu veya
çocukları sürece dahil etmek için bir yöntem seçin. Bir çocuğa veya küçük veya
büyük çocuk gruplarına hikayeyi sesli okuyun. Bibliyoterapiyi benzer endişeleri
olan çocukları küçük gruplar halinde toplayarak grupla da kullanmak mümkündür.
Süreçte açık uçlu sorular sormak, hikayeyi tekrar anlatmak,
rol yapmak, kukla kullanmak, tepkiler yazmak, düşünceleri kaydetmek ve / veya
çocukların aşağıdakileri keşfetmesine yardımcı olmak için çeşitli sanat
malzemeleri kullanmak gibi hikayeyi
okumayı takip eden faaliyetleri tasarlayın:
·
Diğer çocuklar benzer koşullarla karşı karşıya
kaldıklarında benzer duygulara sahiptirler;
·
İkilem yaşayan sadece kendileri değil; tüm
çocuklar hayatlarında bazı zorluklarla karşılaşırlar;
·
Herkesin güçlü ve zayıf yanları vardır ve kendi
kendini değerlendirme yoluyla çocuklar bunları fark edebilir;
·
Bir problemle yüzleşmek sorunu çözmek için ilk
adımdır;
·
Bir ikilemle başa çıkmanın çeşitli yolları
vardır ve bir eylem planına karar verebilirler ve
·
Bir sorunu çözmek zaman alır; ilk başta
başarısız olurlarsa, denemek için başka bir şey düşünmeleri gerekir.
Gerekli görüldüğünde, çocukların ebeveynlerini sürece dahil
edin. Öğrencilerin duyguları ve özel zorlukları ile başa çıkmalarına yardımcı
olacak ek okuma seçimleri ve / veya aktiviteleri için önerilerde bulunun.
KAYNAKLAR
Borders, S., & Paisley, P. O. (1992). Children’s
literature as a resource for classroom guidance. Elementary School Guidance
& Counseling, 27, 131-139.
(Davies, L. ?). Using Bibliotherapy with Children. (http://www.kellybear.com/TeacherArticles/TeacherTip34.html,
erişim: 16.01.2020)
Morawski, C. M. (1997). A role of bibliotherapy is in
teacher education. ReadingHorizons, 37, 243-259.
Lenkowsky, R. S. (1987). Bibliotherapy: A review and
analysis of the literature. The Journal of Special Education, 21, 123-132.
Roches, R. D. (2011). Ages & Stages: Finding Comfort in
Books How to Use Bibliotherapy With Your Young Child.
(https://washingtonparent.com/articles/1107/pep.php, erişim: 16.01.2020)
Rizza, M. (1997). A Parent’s Guide to Helping Children:
Using Bibliotherapy at Home. https://nrcgt.uconn.edu/newsletters/winter972/#,
erişim: 16.02.2020)
Rozalski , M. ve Diğerleri (2012). Bibliotherapy: Helping
Children Cope with Life's Challenges. (https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00228958.2010.10516558?src=recsys,
erişim: 16.01.2020)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder