Psikolojik sağlamlık, direnç ya da dayanıklılık son on yıldır üzerinde çalışma yapılan kavramlardır. Özellikle gelişim psikolojisi, aile psikolojisi, danışmanlık, rehabilitasyon ve klinik psikoloji alanlarında bu konularda yapılan çalışmalar dikkat çekmektedir (Kumpfer, 2002). Mart 2020’den beri tüm dünyayı etkisi altına alan Covit-19 virüsü kaynaklı salgın hastalık bu kavramların yeniden gündeme gelmesine neden olmuştur. Werner (1993) psikolojik sağlamlığı bireyin zorlukların üstesinden gelme ve bunlara uyum sağlama yeteneği olarak tanımlamıştır. Psikolojik sağlamlık baş etme, üstesinden gelme ve başarma duygusu ile ilişkili olup gelecekteki daha büyük zorlukların üstesinden gelmek için kendi güçlerini kullanma ile ilgilidir. Yaşanan zorluklar; ev ödevi, arkadaşlık sorunları, yeni yere taşınmak, zorbalık, ebeveynlerin ayrılması veya sevilen birinin kaybı, doğal afet, kaza, hastalık, salgın hastalık vb. yaşam deneyimleri olabilir. Psikolojik sağlamlık, çocuğun bu yaşam olaylarının üstesinden gelmesine yardımcı olan bir niteliktir. Psikolojik sağlamlık herhangi bir bireye her yaşta öğretilebilen ve kalıtsal bir yeteneğe veya kişiliğe dayanmayan bir beceridir. Araştırmalar, psikolojik sağlamlığın çocuklukta depresyon ve anksiyete riskini azaltabildiğini ve başarının bir göstergesi olduğunu ortaya koymuştur.
Son dönemde dayanıklılığı akademik,
duygusal, davranışsal vb gibi alanlara özgü olarak değerlendiren araştırma ve
yayınlara da rastlanmaktadır. Dayanıklılığın, yılmazlığın, direncin veya zorlu
deneyimlerde kendini toparlama gücünün alanlara göre ele alınmasında en çok
üzerinde durulan alan “akademik dayanıklılık” olmuştur. Genel olarak akademik dayanıklılık, zorlu
koşullar ve deneyimlerden kaynaklanan çevresel olumsuzluklara rağmen okulda
artan başarı olasılığı olarak görülmektedir (Wang & Gordon, 2012). Başka
bir açıdan akademik dayanıklılık zorlayıcı, stresli olayların ve koşulların
varlığına rağmen, akademik olarak kendini toparlayabilmek, yüksek düzeyde
başarı motivasyonu ve performansı sürdürebilmek ile ilgilidir. Kavramsal olarak
“akademik dayanıklılık”, “akademik yılmazlık” ve “akademik kendini toparlama
gücü” olarak adlandırılabilmektedir. Işık (2015) bu kavramı “Akademik kendini
toparlama gücü” olarak tanımlamıştır.
Mart 2020’den sonra Covit-19
virüsü kaynaklı salgın hastalık sürecinde okulların eğitim öğretime ara
vermesi, Eylül 2020’de kademeli ve seyreltilmiş olarak yeniden açılmasına kadar
geçen zaman öğrencilerin akademik motivasyonunu olumsuz etkileyen pek çok durum
içermektedir. Bu durumlar, salgın sürecine özgü stres içeren deneyimler
öğrencilerin akademik olarak yeniden toparlanmaları için çalışmalar yapmanın en
az onlara sağlanan psikososyal destekler kadar önemli görülmelidir. Öte yandan
öğrencilerin psikolojik sağlamlığını geliştirici pek çok eylem akademik
dayanıklılığa da katkı sağlayacaktır.
Nawaz (2018) akademik dayanıklılık
için, öğrencilerin, mevcut davranışlarını değiştirerek disiplin, uygulama veya
planlama gibi yeni beceriler geliştirerek olumsuz koşullara rağmen başarılı
olmak için çaba sarf etme yeteneği değerlendirmesinde bulunmuştur. Bu
değerlendirme öğrencilerde akademik dayanıklılığı geliştirmek ve desteklemek
için bu konuda yapılan pek çok araştırmaya da yansıyan iki pratik çıkarıma
gönderme yapmaktadır. Bu çıkarımlardan biri olabildiğince akademik sıkıntıları
azaltmak için baş etme becerileri geliştirmek ve diğeri ise öğrencilerin
akademik motivasyonunu artırmaktır (Matin&Herb, 2020). Bu değerlendirmelere göre öğrencilerde
akademik dayanıklılığı geliştirmek ve desteklemek için öncelikle yapılması
gereken çalışma onların yaşadıkları akademik güçlükleri belirlemektir. Akademik
güçlükler belirlendikten sonra öğrencilerin mevcut kaynak, güçleri ve
desteklerini onlara fark ettirmek ve bunları kullanarak baş etme becerileri
geliştirmelerini geliştirmektir. Akademik dayanıklılık anlamında öğrencilerle
yapılacak çalışmaların ilk ayağının farkındalık çalışması, ikinci ayağının ise
baş etme becerileri geliştirmek olduğu görülmektedir. Bu noktada öğrenciler
için okul psikolojik danışmanları/rehber öğretmenlerince yapılacak akademik
dayanıklılık amaçlı psikoeğitim, grup rehberliği veya bireysel çalışmalarda
önce farkındalık etkinliklerine yer verilmelidir. Farkındalık etkinlikleri de
kendi içinde yaşanılan akademik güçlüklerin fark edilmesi ve bu güçlüklerle baş
etmede bireyin mevcut kaynakları, güçleri ve desteklerini fark etmesi olarak
iki başlıkta ele alınabilir.
Covit-19 virüsü kaynaklı salgın
hastalık sürecinde yaşanan akademik güçlükler okul ortamından ayrı kalma,
uzaktan eğitim araçlarına erişim, çevrim içi derslere katılma da isteksizlik,
uzaktan eğitimde verilen ödevleri yapma ve görevleri yerine getirme güçlükleri,
dağınık dikkat, zaman yönetimi, yoğun çevrim içi dersler nedeni ile oluşan
ekran yorgunluğu ve bilişsel yük, vb ile ilgilidir. Bunlar gözlemelere yansıyan
güçlüklerdir. Öğrencilerin yaşadıkları güçlüklerle ilgili konuşturulması veya
bu güçlükler ile ilgili onlarla beyin fırtınası yapılması bunlara yeni sorunlar
ekleyebilir veya öğrencilerin bu güçlüklerle ilgili duygu ve düşüncelerini ortaya
koyarak farkındalık geliştirebilir. Öğrencilerle yapılacak akademik güçlükler
merkezli beyin fırtınası ile toplanan veriler okul yönetimi, öğretmenler ve
velilerle de paylaşılabilir. Öğrencilerle yapılabilecek akademik dayanıklılık
çalışmalarında bir farkındalık da öğrencilerin bu güçlükleri aşmak için neler
yaptıkları, hangi kaynakları ya da güçlerini kullandıkları, kimlerden destek
almayı denedikleri, destek almayı denememiş olsalar bile alabilecekleri
destekleri fark etmeleri ile ilgili olmalıdır. Bu süreçte geçmişte bu kadar
olmasa bile yaşadıkları akademik performanslarını etkileyen güçlükleri,
zorlukları hatırlamaları ve bunların üstesinden gelmek için neler yaptıklarını
paylaşmaları istenebilir. Yine bunlar içerisinde özellikle olumlu sonuç aldıklarına,
güçlü yönlerine ve pozitif kaynaklarına vurgu yapılması öğrencilerin güçlü
yönlerini görmelerine katkı sağlayacaktır. Bu kaynaklar ile ilgili farkındalık
oluşturulurken uygun destek alabileceği yetişkin ya da akranları var mı?
Kendini önemli ve değerli hissediyor mu? Yakın çevresi, ailesi ve
öğretmenlerinden “başarabilirsin mesajı alıyor mu? Kendine olumlu mesajlar
verebiliyor mu? Ders ve ders dışı etkinliklere katılıyor mu? Bağlandığı bir
anlam ya da amaç var mı? Amaç belirleme ve amaçlarına ulaşmada neler yapması
gerektiğini biliyor mu? gibi sorulara odaklanılabilir (Işık, 2015).
Bu farkındalık çalışması
yapılırken öğrencilerin ne kadarının zaten dayanıklı oldukları, güçlükleri daha
az hissettikleri, daha kolay baş ettikleri, ne kadarının daha yoğun güçlükler
yaşadıkları da gözlenmiş olacaktır. Bu çalışmaların grupla yapılması
öğrencilerde bu sorunları yaşama konusunda yalnız olmadıklarını
hissettirebileceği gibi birbirine geri bildirim verme, baş etme konusunda umut
aşılama ve birbirinden öğrenmeye de katkı sağlayacaktır. Bu farkındalık
etkinlikleri sırasında öğrencilerle birlikte “Akademik dayanıklılığı olan
öğrenci hangi özelliklere sahiptir? Sorusu temelinde bir tartışma ya da beyin
fırtınası yapılabilir. Bu tartışma sonunda zorluklara göğüs germeye istekli,
ders ve etkinliklere katılmaya istekli, belirlenmiş bir görevleri yerine
getiren ve hatta bunların ötesinde araştırma yapma ve okuma isteği olan,
bağımsız fikirleri dile getiren, pozitif, denemekten ve yanlış yapmaktan
korkmayan, yanlış ve hatalarından da öğrenebilen, azimli, kararlı, kendi
kendini düzenleyen ve motive eden, vb gibi olası özellikler öğrencilerce de
fark edilebilir.
Yukarıda vurgulanan farkındalık
çalışmalarından sonra baş etme becerilerinin geliştirilmesi için etkinlikler
yapılmalıdır. Baş etmede etkili çalışma ve öğrenme becerileri, akademik öz
güven, içsel motivasyon, etkili öğretmen-öğrenci ilişkileri önemlidir. Bunlara
da vurgu yapılabilir ancak bunların yanında öğrencilerin bireysel güçlüklere
uygun baş etme becerileri geliştirmeleri de önemlidir. Akademik hedefler
oluşturma, kendini motive etme, zamanını etkili kullanma, dikkat dağıtıcılar
ile mücadele etme, çevrim içi derslere etkin katılım, ödev yapma ve akademik
görevleri yerine getirme konusunda yapılabilecekler öğrencilerle birlikte
tartışılmalıdır. Bütün bu çalışmalarla ilgili en temel fikir her zaman öğrenciler
okulda ve okul dışında akademik zorluklarla başa çıkmalarına yardımcı olan
kişisel nitelikleri geliştirebileceği düşüncesidir. Psikolojik danışmanlar
/rehber öğretmenler, öğretmenler, diğer eğitim uygulayıcıları ve anne babalar bunda
önemli bir rol oynarlar.
Özetle öğrencilerde akademik
dayanıklılığı teşvik etmenin önemli olduğu bir sürecin içinden geçiyoruz. Bu
anlamda okul psikolojik danışman ve rehber öğretmenleri yüz yüze ya da çevrim
içi akademik dayanıklılık grup etkinlikleri yapmalı ve bu etkinliklerde daha
derin desteğe gereksinim duyan öğrencilerle bireysel çalışmalar da yapılabilir.
Akademik dayanıklılık konulu psikoeğitim ya da grup rehberliği etkinlikleri üç
tema üzerinde inşa edilebilir. Bunlar; (1) öğrencilerin yaşadığı akademik
güçlükleri belirlemek ve onlarla bu güçlükler üzerine konuşmak ve tartışmak,
(2) mevcut kaynak, güçleri ve desteklerini onlara fark ettirmek ve bunları
kullanarak baş etme becerileri geliştirmelerini geliştirmek, (3) baş etme
becerilerinin geliştirilmesi şeklinde olabilir.
Kaynaklar
Işık, Ş. (2015). “Akademik Kendini Toparlama Gücü”, Eğitimde Pozitif Psikoloji Uygulamaları. Ankara:
Pegem Yayınları, ss. 143-174
Martin, A. & Herb, M. (2020). Student resilience and
boosting academic buoyancy. (https://www.teachermagazine.com.au/articles/student-resilience-and-boosting-academic-buoyancy,
erişim: 03.10.2020)
Nawaz, F. (2018). 7 Secrets to help you build academic
resilience. (https://www.editage.com/insights/7-secrets-to-help-you-build-academic-resilience, erişim: 03.10.2020)
Kumpfer K.L. (2002) Factors and Processes Contributing to
Resilience. In: Glantz M.D., Johnson J.L. (eds) Resilience and Development.
Longitudinal Research in the Social and Behavioral Sciences: An
Interdisciplinary Series. Springer, Boston, MA. https://doi.org/10.1007/0-306-47167-1_9
Popek, E. F. (2018). To Raise Resilient Kids, Be a Resilient
Parent.
https://www.nytimes.com/2018/03/28/well/family/to-raise-resilient-kids-be-a-resilient-parent.html
erişim: 02.09.2020)
Wang MC, Gordon EW.(2012). Educational resilience in
inner-city America: Challenges and prospects. New York: Lawrence Erlbaum
Associates, Inc.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder