Psikolojik sağlamlık bireyin zorlukların üstesinden gelme ve bunlara uyum sağlama yeteneğidir (Werner, 1993). Bu hayatın iniş ve çıkışlarıyla başa çıkma yeteneğimizle ilgilidir. Çocuklar bir zorluğun üstesinden geldiğinde, bir başarı duygusu geliştirir. Baş etme, üstesinden gelme ve başarma duygusu gelecekteki daha büyük zorlukların üstesinden gelmek için kendi güçlerini kullanmada önemlidir.
Zorluklar, ev ödevi, arkadaşlık
sorunları, yeni yere taşınmak, zorbalık, ebeveynlerin ayrılması veya sevilen
birinin kaybı, doğal afet, kaza, vb. yaşam deneyimleri olabilir. Psikolojik
sağlamlık, çocuğun bu yaşam olaylarının üstesinden gelmesine yardımcı
olacaktır. Psikolojik sağlamlık herhangi bir bireye her yaşta öğretilebilen ve
kalıtsal bir yeteneğe veya kişiliğe dayanmayan bir beceridir. Araştırmalar,
psikolojik sağlamlığın çocuklukta depresyon ve anksiyete riskini
azaltabildiğini ve başarının bir göstergesi olduğunu ortaya koymuştur. Yine psikolojik
olarak sağlam, dayanıklı ve dirençli insanlar aslında daha sağlıklı ve daha
uzun yaşadıkları yapılan araştırma bulguları arasındadır.
Özellikle Mart 2020’den sonra
Covit-19 virüsü kaynaklı salgın hastalık sürecinin beraberinde getirdiği zorluklar
herkes için psikolojik sağlamlık kavramını gündeme getirmiştir. Anne-babaların çocuklarında
psikolojik sağlamlığı geliştirmede kendilerine sormaları gereken temel soru; “Ne
yaparsam, nasıl davranırsam, çocuğumla nasıl iletişim kurarsam çocuğumun; baş
etme becerileri, problem çözme becerileri, bağımsız karar verme becerileri, kimlerden
yardım isteyebileceğini bilme, başarma güdüsü, direnci ve dayanıklılığı
güçlenir?” şeklinde olmalıdır. “Çocuğumun psikolojik olarak sağlam, dayanıklı
ve dirençli olmasını derslerde gösterdiği akademik performansı kadar önemsiyor
muyum?” sorusu bunu takip eden ikinci temel sorudur.
Çocuklarımızın dayanıklı olmaları
için çaba göstermek ebeveynliğin hayati bir parçasıdır ve çocuklarımızı hayatın
gerçeklerine hazırlayan temeli atmak bizim sorumluluğumuzdur. Peki temelde ne
yapılmalıdır? Ya da bu yönde yapılacak çalışmaların ana fikri ne olmalıdır? sorusunun
cevabı; “iyi bir ebeveyn güvenliği her zaman önemser, ancak aynı zamanda
çocukların risk almalarına, denemelerine ve başarısız olmalarına ve
birbirlerine güvenmelerine ve bu hatalardan ders almalarına izin verir”
şeklindedir.
2014 yılında, Avustralya'nın
tanınmış çocuk ve ergen psikologlarından biri olan Andrew Fuller, yaklaşık
16000 Avustralyalı gençle dayanıklılık hakkında bir araştırma yaptı. En
dirençli olan çocuklar neredeyse evrensel olarak, en düşük dayanıklılığa sahip
çocukların katılmadığı iki ifadeye katıldılar. Bunlar: “Beni önemseyen bir
ebeveynim var” ve “Beni dinleyen bir ebeveynim var” ifadeleridir. Anne babalar
olarak siz de bir dakikanızı ayırın ve kendinize sorun, "Çocuklarım bu iki
ifadeye 'evet' der miydi?" Belki çocuğunuza bile sorabilirsiniz. Sana
değer verdiğimi hissediyorsun musun? Seni dinlediğimi düşünüyor musun? "Çocukken
size değer verildiğini hissettiren nedir? “Ne zaman dinlendiğini hissettin? Ve
en önemlisi, önemsendiğini ve duyulduğunu hissetmek size nasıl hissettirdi? (Coulson,?).
Elbette, çocuklarda psikolojik sağlamlığın en güçlü yordayıcılarını belirlemek
(örneğin, iç denetim odağı, öz saygı, öz düzenleme, sosyal yeterlilik, sosyal
destek, vb.) çok önemlidir. Ama daha önemli olan ebeveynler ve öğretmenler olarak
bu değerli nitelikleri en çok güçlendirecek ortamı nasıl sağlayabiliriz?
sorusunu sormaktır. Bu türlü sorular çocuklarınızda dayanıklılığı geliştirmek
için yapabileceklerimizi düşünmemizi sağlayacaktır.
Psikolojik sağlamlığın
belirleyicisi olan 3 temel değişken vardır. Bunlar; bireysel / çocuğa özgü
İçsel değişkenler, sosyal ilişkiler ve aile alanı ile ilgili değişkenler ve bağlamsal
/ çevresel etki alanı şeklindedir. Bunlar dayanıklılığın kaynakları olarak değerlendirilmeli
ve çocuklara fark ettirilmelidir. Bunlardan bireysel / çocuğa özgü İçsel
değişkenler; mizaç, iyimser bakış açısı, problem çözme becerileri, öz saygı, öz-yeterlik,
duygusal esneklik, aktif yaşam tarzı vb. ile ilgilidir. sosyal ilişkiler ve
aile alanı ile ilgili değişkenler; yakın çevresine güvenli bağlanma, sıcak ve
destekleyici ebeveynler, ebeveyn uyumu, anlamlı akran arkadaşlıkları, sağlıklı
kardeş ilişkileri, sosyal yeterlilik, işbirliğine dayalı öğrenme becerileri vb.
özellikleri kapsar. Bağlamsal ve çevresel değişkenler ise; güvenli sosyal ortam,
destekleyici okullar, destekleyici geniş aile, başarılı okul deneyimleri, değerli
sosyal rol modeller, pozitif rehberler, anlamlı toplumsal grup üyelikleri, vb.
ile ilgilidir.
Psikolojik sağlamlığı anlama ve
değerlendirmede Üzerinde düşünülmesi gereken birkaç önemli soru daha şöyle
sıralanabilir:
Çocuğunuz güçlü yanlarını biliyor
ve farkın da mı?
Nitelikli akran ilişkileri
kurabiliyor mu?
Çocuğunuz gelecek hakkında
iyimser ve becerilerine güveniyor mu?
Çevresinde sorunlarını çözmede
etkili iletişim kurabileceği, konuşabileceği, yardım isteyebileceği yetişkinler
var mı?
Model olmak
Psikolojik sağlamlık
öğrenilebilen bir niteliktir. Pek çok davranışı çocuklar anne babalarını
modelleyerek öğrenirler. Anne babaların psikolojik sağlamlık konusunda
çocuklarına model olmaları önemlidir Sakin olmak, pozitif ve mantıklı başa
çıkma yolları bulmak konusunda çocuklara model olunmalıdır. Öte yandan
dayanıklılığı örnekleyen kitap bölümleri, film sahneleri hakkında
çocuklarınızla konuşulabilir. Zorluklar, problemler, hayatın iniş çıkışları
karşısında anne-baba olarak siz ne kadar dayanıklısınız? Unutmayın; "Bir
ebeveynin dayanıklılığı, çocuğun zorluklarla nasıl başa çıkacağını, kendi
duygularını nasıl anlayacağını görmesi için bir şablon görevi görür" «Dirençli
Çocuklar Yetiştirmek İçin Dayanıklı Bir Ebeveyn Olun» (Popek, 2018)
Problem ve zorluklarla baş
başa kalmasına fırsat vermek
Çocukların yeteneklerine güvenebilmeleri,
bunları deneyimleyebilmeleri, özgüven geliştirebilmeleri için zorluklar
yaşamaları ve bu zorluklarla baş edebilmeleri için fırsat vermek önemlidir. Bu
bakımdan aşırı koruyucu olmak, çocuk adına çocuğun problemlerini çözmek doğru
değildir. Çocuklarımızı her şeyden koruyamayız ve her zaman yanlarında
olmayacağız. Çocuklarınıza sınırlarını zorlama ve başarısız olma fırsatı verin.
Sorun çözmeyi teşvik edin
Çocuğunuzun problemi nasıl
çözeceğini öğrenmesi için fırsatlar sağlayın. Çocuğunuzun zorluklarla nasıl
başa çıkabileceğini bulmasını sağlayın. Onlara neyin işe yarayıp neyin yaramadığını
bulma fırsatı verin. Çocuğunuz karanlıktan korkuyorsa, tüm gece ışığı yakmak,
korkuyla çalışma fırsatı sağlamaktan ziyade zorluğu ortadan kaldırır.
'Neden?' yerine her zaman
‘Nasıl?' diye sorun
"Sadece 5 yaşındayken
'neden' cevabını bilmek neredeyse imkânsız! "Neden" derinlemesine
düşünen ve felsefi bir sorudur. Oysa 'nasıl' sorusu; eylem, süreç temelli ve
problem çözme sorusudur. Çocuğunuz hayal kırıklığına uğradığında oyuncağını
fırlatırsa ve kırarsa nedenini sormak yerine, nasıl farklı tepki verebileceğini
veya oyuncağını nasıl tamir edebileceklerini sorun. Çocuğunuz artık sorunun değil çözümün bir
parçası olur. Ve onları değişim için eylemler düşünmeye nasıl zorlar.
Hatalar öğrenme fırsatlarıdır
Hataları başarısızlık olarak
görmek yerine öğrenme fırsatı olarak görmeyi öğrenin ve öğretin. Hatalar
öğrenme fırsatlarıdır. Ve hatalar sadece onlardan ders almamayı seçtiğimizde ve
aynı hatayı yapmaya devam ettiğimizde başarısızlığa dönüşür. Çocuğunuza,
yetişkinlerin de her zaman doğru seçimleri yapamayabilir. Önemli olan ne
olduğunu fark etmek, daha iyi hale getirmek veya bir dahaki sefere alternatif
seçeneklere bakmaktır.
Duygularını yönetmesine yardım
edin
Çocuklukta duygularımızın
kontrolünde ustalaşmak, dirençli yetişkinler olmanın anahtarıdır. Çocuğunuzun
duygularını yönetmesine yardımcı olun. Çocukların duygularını nasıl
tanımlayacaklarını ve onlara uygun şekilde nasıl tepki vereceklerini bilmeleri
gerekir. Öfke hissetmek normaldir, ama öfke yüzünden vurmak doğru değildir.
Çocuğunuzun, kardeşi yerine bir yastığı yumruklayarak öfkeye nasıl daha iyi
tepki verebileceğini öğretmeye odaklanın. Dayanıklılık, çocuğunuzun yaşamı
boyunca değişim ve belirsizlikle baş etmesine yardımcı olacak önemli bir
beceridir. Ne yazık ki ebeveynler çocuklarını hayal kırıklığından koruyamazlar.
Çocukların, günlük üzüntü ve değişimlerle başa çıkabilmek için ebeveynlerinden
bazı beceriler öğrenmesi gerekir.
Zor durumlar ve hayal
kırıklıklarında çocuklara verilebilecek bazı mesajlar…
Kriz zamanlarında olayları
kendimize nasıl açıkladığımız, bu olayları nasıl işlediğimizi ve onlardan ders
almamızı büyük ölçüde etkileyebilir. Yararlı mesajlar şunları içerir:
Hayat her zaman istediğimiz gibi
gitmeyecek. Bazen işler yolunda gitmez, ama başa çıkacağız.
Hiç kimse mükemmel değildir,
hepimiz hatalar yaparız ve onlardan öğreniriz.
Hepimizin güçlü yönleri var ve
bazı konularda diğerlerinden daha iyiyiz.
Hayal kırıklıklarının çoğu
geçicidir ve zamanla bizim için daha az önemli hale gelecektir.
Çoğu sorun hayatımızın yalnızca
küçük bir bölümünü etkiler, hala başka becerilerimiz, diğer arkadaşlarımız ve
dört gözle bekleyeceğimiz başka şeyler var.
Kaynaklar
Coulson, J. 18 ways to a resilient child,
(https://www.justincoulson.com/18-ways-to-a-resilient-child/
https://www.apa.org/topics/parenting/tip-tool-brochure.pdf,erişim:
27.09.2020)
https://centerforresilientchildren.org/preschool/for-parents/activities-to-do-with-your-preschooler/
https://youngminds.org.uk/media/1463/the_resilient_classroom-2016.pdf
Hunter, S. 7 Steps to Building Kids’ Resilience.
https://www.kiwifamilies.co.nz/kids-courageous-teaching-resilient/, erişim:
02.09.2020)
Life Education. How to talk about resilience to your child.
https://www.lifeeducation.org.au/parents/how-to-teach-resilience-and-help-your-child,
erişim: 27.09.2020)
Lonczak, H. (2020). 30+ Tips for Building Resilience in
Children. https://positivepsychology.com/resilience-in-children/ erişim:
02.09.2020)
McFarlane, K. Strategies to promote resilience in children
(https://www.learninglinks.org.au/strategies-to-promote-resilience-in-children/,
erişim: 02.09.2020) https://www.lcm.org/building-resilience/#supporting-pos
Popek, E. F. (2018). To Raise Resilient Kids, Be a Resilient
Parent.
https://www.nytimes.com/2018/03/28/well/family/to-raise-resilient-kids-be-a-resilient-parent.html
erişim: 02.09.2020)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder